حكمُ الاعتمادِ المُستنديّ وتخريجُه الشَّرعيُّ عندَ الشَّيخِ مُحمّد إسحاق الفيَّاض (دامَ ظلُّه)
DOI:
https://doi.org/10.51930/jcois.2025.81.%25pالكلمات المفتاحية:
حكم، ، اعتماد،، مستندي،، تخريجالملخص
بيّن البحث أن الاعتماد المستندي هو عقد يتعهد المصرف بموجبه ويلتزم على عاتقه أن يدفع ثمن البضاعة نقداً أو يقبل الصكوك عند تسليم المستندات من المصدر بكامل شروطها المتفق عليها مسبقاً. أكد البحث انه يجوز التعامل بالاعتمادات المستندية في المصارف في ضوء الصورة التي ذكرها الشيخ الفياض. فهي من الخدمات المصرفية المهمة التي تقوم بها المصارف اليوم. وتكمن اهمية البحث في انه لا يوجد أي مانع شرعي من قيام المصرف بدور الضمان والتعهد للبائع، ويجوز للمصرف أن يأخذ عمولة إزاء ما يقوم به من عمل، لأنها تعد أجرة على العمل الحلال. وخلص البحث الى ان هناك أنواعاً للاعتماد المستندي: اعتماد تصدير، واعتماد استيراد، والاعتماد القطعي والنهائي، كما يوجد أطراف لهذه الخدمة المصرفية التي يقدمها المصرف للعميل.
المراجع
حيث جوازها كما بين التخريج الشرعي لهذه الخدمة المصرفية.
المصادر
• القرآن الكريم.
1. إدارة المصارف، الواقع والتطبيقات العملية، صادق راشد الشمري، مطبعة الكتاب، بغداد، بدون تاريخ.
2. الاعتمادات المستندية، محيي الدين إسماعيل علم الدين، المعهد العالمي للفكر الإسلامي، القاهرة، ط1، سنة 1417هـ- 1996م.
3. اقتصادنا، دراسة موضوعية تتناول بالنقد والبحث المذاهب الاقتصادية للماركسية والرأسمالية والإسلام في أسسها الفكرية وتفاصيلها، محمد باقر الصدر، مؤسسة بقية الله لنشر العلوم الإسلامية، العراق، النجف، ط1، سنة 1424هـ.
4. الأنموذج في منهج الحوكمة الإسلامية القائمة على أساس الحاكمية لله تعالى، الشيخ الفياض.
5. بحوث فقهية، من محاضرات الشيخ حسين الحلي، عز الدين بحر العلوم، مؤسسة المنار، ط4، بدون تاريخ.
6. البنك اللاربوي في الإسلام، محمد باقر الصدر، إعداد وتحقيق: لجنة التحقيق التابعة للمؤتمر العالمي للإمام الشهيد الصدر، مركز الأبحاث والدراسات التخصصية للشهيد الصدر، ط1، سنة 1425هـ.
7. البنوك الإسلامية بين النظرية والتطبيق، عبد الله محمد الطيار، دار الوطن، الرياض، ط2، سنة 1414هـ.
8. البنوك، محمد إسحاق الفياض، دار الكفيل، العراق، كربلاء، سنة 2018م.
9. التمويل المصرفي، محمد محمود المكاوي، المكتبة العصرية، ط1، سنة 2010م.
10. دوحة من جنة الغري، ضياء عدنان الخباز القطيفي، دار الأولياء، بدون طبعة وتاريخ.
11. الشامل في معاملات وعمليات المصارف الإسلامية، محمود عبد الكريم أحمد إرشيد، دار النفائس للنشر والتوزيع، الأردن، ط2، سنة 1427هـ- 2007م.
12. الشيخ الفياض عمق الفقاهة وسمو الأخلاق، حسن موسى الصفار، مكتبة الملك فهد الوطنية أثناء النشر، القطيف، ط1، سنة 1438هـ- 2017م.
13. الشيعة في أفغانستان، الشيخ حسين الفاضلي، تقديم حسن الأمين، دار الصفوة، بيروت- 2006م.
14. الصكوك والبنوك الإسلامية أدوات لتحقيق التنمية، أحمد شعبان محمد علي، دار الفكر الجامعي، الإسكندرية، ط1، سنة 2013م.
15. الصكوك والبنوك الإسلامية أدوات لتحقيق التنمية، أحمد شعبان محمد علي، دار الفكر الجامعي، الإسكندرية، ط1، سنة 2013م.
16. صناعة التمويل في المصارف والمؤسسات المالية الإسلامية، سامر مظهر قنطقجي، دار أبي الفداء العالمية للنشر والتوزيع والترجمة، ط2، سنة 2015م.
17. الضمان في الفقه الإسلامي، علي الخفيف، معهد البحوث والدراسات العربية، المطبعة الفنية الحديثة، 1971م.
18. عقد المرابحة بين الفقه الإسلامي والتعامل المصرفي، محمد الشحات الجندي، دار النهضة العربية، القاهرة، سنة 1406هـ- 1986م.
19. العمليات المصرفية والطرق المحاسبية الحديثة، خالد أمين عبد الله، دار وائل للنشر، عمان، ط2، سنة 2000م.
20. فقه البنوك تقريراً لبحث الشيخ محمد باقر الأيرواني، يوسف أحمد الأحسائي، مؤسسة أم القرى للتحقيق والنشر، ط1، سنة 2002م.
21. فقه المصارف والنقود، محمد السند، مكتبة فدك، مطبعة سرور، ط1، سنة 1428هـ- 2007م.
22. لسان العرب، محمد بن مكرم بن علي، أبو الفضل، جمال الدين ابن منظور الأنصاري الرويفعي الإفريقي (ت711هـ)، دار صادر، بيروت، ط3، سنة1414هـ.
23. محاسبة المصارف الإسلامية في ضوء المعايير الصادرة عن هيئة المحاسبة والمراجعة والضوابط للمؤسسات المالية الإسلامية، حسين محمد سمحان، موسى عمر مبارك، دار المسيرة للنشر والتوزيع والطباعة، عمان، ط3، سنة 1435هـ- 2014م.
24. المدخل إلى أساسيات الاقتصاد التحليلي، إسماعيل محمد هاشم، دار النهضة العربية، بيروت، 1986م.
25. المدخل إلى النظرية الاقتصادية في المنهج الإسلامي، أحمد محمد عبد العزيز النجار، دار الفكر، ط1، سنة 1973م.
26. المصارف الإسلامية، الأسس النظرية والتطبيقات العملية، محمود حسين الوادي وحسين محمد سمحان، دار المسيرة للنشر والتوزيع، عمان، ط4، سنة 1433هـ- 2012م.
27. المعاملات المالية المعاصرة في الفقه الإسلامي، محمد عثمان شبير، دار النفائس، الأردن- 2007م.
28. المعاملات المالية المعاصرة، وهبة الزحيلي، دار الفكر، دمشق، ط3، سنة 1427ه-2006م.
29. المعاملات المصرفية في الفقه الإسلامي، عباس علي كاشف الغطاء، مؤسسة كاشف الغطاء، قم.
30. منهاج الصالحين، السيد أبو القاسم الموسوي الخوئي، مؤسسة الخوئي الإسلامية.
31. نبذة مختصرة من حياة الشيخ الفياض، شبكة كتب الشيعة، بدون طبعة وتاريخ.
32. النظام الاقتصادي في الإسلام، مبدئه وأهدافه، أحمد العسال، فتحي عبد الكريم، مكتبة وهبة، القاهرة، سنة 1994م.
33. النقود والمصارف، محمود حسين الوادي وحسين محمد سمحان وسهيل أحمد سمحان، دار المسيرة للنشر والتوزيع، عمان، ط1، سنة 1431هـ- 2010م.
34. الوكالة في الشريعة والقانون، محمد رضا عبد الجبار العاني، رسالة ماجستير، جامعة بغداد، مطبعة العاني، بغداد، سنة 1975م.
almasdar
• alquran alkarim.
1. aliaietimadat almustandiatu, muhyi aldiyn 'iismaeil ealam aldiyn, almaehad alealamiu lilfikr
al'iislamii, alqahirati, ta1, sanat 1417h-1996m.
2. aiqtisadna, dirasat mawdueiat bialnazar 'iilaa almadhahib alaiqtisadiat lilmarkisiat walraasmaliat wal'iislam fi 'ususiha alhadithat watafasiliha, muhamad baqir alqirdu, muasasat ma yurid allah aleulum al'iislamiata, aleiraqi, alnajafa, ta1, sanatan 1424h.
3. alnamudhaj fi manhaj alhawkamat al'iislamiat alqayimat ealaa 'asas alhakimiat lilah taealaa, alshaykh alfayad.
4. buhuth fiqhiatun, min muhadarat alshaykh husayn alhali, eiz aldiyn bahr aleulumi, muasasat almanari, ta4, bidun tarikhi.
5. albank alearabiu fi al'iislami, muhamad baqir alsadra, 'iiedadu: lajnat altahqiq almusharik lilmutamar alealamii lil'iimam alshahidi, markaz al'abhath waldirasat altakhasusiati, rayiys altahriri, ta1, sanat 1425h.
6. albunuk al'iiliktruniat ghayr almubasharat waltatbiqi, eabdallah muhamad altayaar, dar almanzili, alrayad, ta2, sanat 1414h.
7.albank, muhamad ashaq alfayaad, dar alkafil , aleiraqi, karbala', sanat 2018m.
8. altamwili, muhamad mahmud almakawy, almuasasat aleamatu, ta1, sanat 2010m.
9. dawhat min janat alqati alramadii, dia' eadnan alkhabazifii, dar al'awlia'i, bidun tabeat kharayiti.
10. shamil fi mushaghal niran al'iislamiati, mahmud eabdalkarim 'ahmad 'iirshid, dar alnafayis lilnashr waltawziei, al'urduni, ta2, sanat 1427h-2007m.
11. alshaykh alfayaad eumq alfiqh wal'akhlaq hasanu, musaa alsafari, maktabat almalik fahd alwataniat 'athna' alnashri, alqatifi, ta1, sanat 1438h-2017m.
12. alshuyue fi almhmmt, alshaykh husayn alfadili, taqdim hasan al'amin, dar alsafwati, bayrut- lubnan, ta1, sanat 1427h-2006m.
13. alsihah taj allughat alearabiat, 'abu nasr 'iismaeil bin hamaad aljawharii alfarabi (t 393hi), tahqiq 'ahmad eabd alghafur eatar, dar aleilm lilmalayin - bayrut, ta4, sanat 1407h- 1987m.
14. 'adawat alsukuk walbunuk al'iislamiat liltanmiati, 'ahmad shaeban muhamad ealay, dar alfikr aljamieii, al'iiskandiriati, ta1, sanat 2013m.
15. eaqd almurabahat bayn alfiqh al'iislamii waltaeamul lishakhsika, muhamad alshahaat alfarisi, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, sanat 1406h-1986m.
16. aleamaliaat walturuq almuhasabiat alhadithatu, khalid 'amin eabd allah, dar wayil lilnashri, eaman, ta2, sanat 2000m.
17. fiqh albunuk tqryraan libahth alshaykh muhamad baqar alayrwani, yusif 'ahmad al'ahhisayiy, muasasat 'um alquraa walnashri, ta1, sanat 2002m.
18. fiqh nar alnuqudu, muhamad alsinda, maktabat fadak, masarat srur, ta1, sanat 1428h-2007m.
19. lisan alearbi, muhamad bin makram bin ealaa, 'abu alfadali, jamal aldiyn aibn eadui al'ansarii alrrwyfeaa alfariqaa (t 711hi), dar sadir, bayrut, ta3, sanati1414 h.
20. muhasabat 'iiraniat tumathal fi aldaw' mkhrjaan ean hayyat alkhadamat almaliat walmurajaeat waldawabit almaliat al'iislamiati, husayn muhamad samhan, musaa eumar mubarki, dar almasafat lilnashr waltawzie waltibaeati, eaman, ta3, sanat 1435h-2014m.
21. almadkhal 'iilaa 'asasiaat alaiqtisad altahlili, 'iismaeil muhamad hashim, dar alnahdat alearabiati, bayrut, ta2, sanat 1986m.
22. almueamalat almaliat almueasirat fi alfiqh al'iislamii, muhamad euthman shibir, dar alnafayis lilnashri, al'urduni, ta6, sanat 1427h-2007m.
23. altaeamulat fi alfiqh al'iislamii, eabaas eali kashif alghita'a, muasasat kashif alghita' aleami, qim.
24. minha alsaalihina, alsayid 'abu alqasim almusawiu alkhuyiy, muasasat alkhuyiy al'iislamiati.
25. nubdhat mukhtasarat ean hayat alshaykh alfayadi, shabakat kutub alshiyeati, bidun kharayiti.
26. alnizam alaqtisadiu fi al'iislami, mabdayuh wa'ahdafuhu, 'ahmad aleasaal, fathi eabd alkarim, maktabat wahbata, alqahirati, sanat 1994m.
Sources
• The Holy Quran.
1. Bank Management, Reality and Practical Applications, Sadiq Rashid Al-Shammari, Al-Kitab Press, Baghdad, no date.
2. Documentary Credits, Muhyiddin Ismail Alam Al-Din, International Institute of Islamic Thought, Cairo, 1st ed., 1417 AH - 1996 AD.
3. Our Economy, an objective study that critically and researches the economic doctrines of Marxism, capitalism and Islam in their intellectual foundations and details, Muhammad Baqir al-Sadr, Baqiyatullah Foundation for the Dissemination of Islamic Sciences, Iraq, Najaf, 1st ed., 1424 AH.
4. The Model of the Approach to Islamic Governance Based on the Sovereignty of God Almighty, Sheikh al-Fayyad.
5. Jurisprudential Research, from the Lectures of Sheikh Hussein al-Hilli, Izz al-Din Bahr al-Ulum, al-Manar Foundation, 4th ed., undated.
6. Interest-Free Banking in Islam, Muhammad Baqir al-Sadr, prepared and investigated by: the investigation committee of the World Conference of the Martyr Imam al-Sadr, the Martyr al-Sadr Center for Specialized Research and Studies, 1st ed., 1425 AH.
7. Islamic Banks between Theory and Practice, Abdullah Muhammad al-Tayyar, Dar al-Watan, Riyadh, 2nd ed., 1414 AH.
8. Banks, Muhammad Ishaq al-Fayyadh, Dar al-Kafeel, Iraq, Karbala, 2018 AD.
9. Banking Finance, Muhammad Mahmoud Al-Makkawi, Modern Library, 1st ed., 2010.
10. Doha from the Paradise of the Ghareeb, Diaa Adnan Al-Khabbaz Al-Qatifi, Dar Al-Awliya, no edition or date.
11. Al-Shamel in the Transactions and Operations of Islamic Banks, Mahmoud Abdul Karim Ahmed Irsheid, Dar Al-Nafayes for Publishing and Distribution, Jordan, 2nd ed., 1427 AH - 2007 AD.
12. Sheikh Al-Fayyadh, Depth of Jurisprudence and Nobility of Morals, Hassan Musa Al-Saffar, King Fahd National Library during publication, Qatif, 1st ed., 1438 AH - 2017 AD.
13. Shiites in Afghanistan, Sheikh Hussein Al-Fadhli, presented by Hassan Al-Amin, Dar Al-Safwa, Beirut - 2006 AD.
14. Sukuk and Islamic Banks, Tools for Achieving Development, Ahmed Shaaban Muhammad Ali, Dar Al-Fikr Al-Jami’i, Alexandria, 1st ed., 2013 AD.
15. Sukuk and Islamic Banks: Tools for Achieving Development, Ahmed Shaaban Mohamed Ali, Dar Al Fikr Al Jami’i, Alexandria, 1st ed., 2013. 16. The Financing Industry in Islamic Banks and Financial Institutions, Samer Mazhar Qantaqji, Dar Abi Al Fida’ International Publishing, Distribution and Translation, 2nd ed., 2015.
17. Guarantee in Islamic Jurisprudence, Ali Al-Khafif, Institute of Arab Research and Studies, Modern Technical Press, 1971.
18. Murabaha Contract between Islamic Jurisprudence and Banking Transactions, Muhammad Al-Shahat Al-Jundi, Dar Al-Nahda Al-Arabiya, Cairo, 1406 AH - 1986 AD.
19. Banking Operations and Modern Accounting Methods, Khaled Amin Abdullah, Wael Publishing House, Amman, 2nd ed., 2000 AD.
20. Jurisprudence of Banks, a report on the research of Sheikh Muhammad Baqir al-Ayrawani, Yousef Ahmad al-Ahsa’i, Umm al-Qura Foundation for Investigation and Publishing, 1st ed., 2002.
21. Jurisprudence of Banks and Money, Muhammad al-Sand, Fadak Library, Surur Press, 1st ed., 1428 AH - 2007 AD.
22. Lisan al-Arab, Muhammad ibn Makram ibn Ali, Abu al-Fadl, Jamal al-Din ibn Manzur al-Ansari al-Ruwaifi’i al-Ifriqi (d. 711 AH), Dar Sadir, Beirut, 3rd ed., 1414 AH.
23. Accounting for Islamic banks in light of the standards issued by the Accounting, Auditing and Controls Organization for Islamic Financial Institutions, Hussein Mohammed Samhan, Musa Omar Mubarak, Dar Al-Masirah for Publishing, Distribution and Printing, Amman, 3rd ed., 1435 AH - 2014 AD.
24. Introduction to the Basics of Analytical Economics, Ismail Mohammed Hashim, Dar Al-Nahda Al-Arabiya, Beirut, 1986 AD.
25. Introduction to Economic Theory in the Islamic Approach, Ahmed Mohammed Abdul Aziz Al-Najjar, Dar Al-Fikr, 1st ed., 1973 AD.
26. Islamic Banks, Theoretical Foundations and Practical Applications, Mahmoud Hussein Al-Wadi and Hussein Muhammad Samhan, Dar Al-Masirah for Publishing and Distribution, Amman, 4th ed., 1433 AH - 2012 AD.
27. Contemporary Financial Transactions in Islamic Jurisprudence, Muhammad Uthman Shabir, Dar Al-Nafayes, Jordan - 2007 AD.
28. Contemporary Financial Transactions, Wahba Al-Zuhayli, Dar Al-Fikr, Damascus, 3rd ed., 1427 AH - 2006 AD.
29. Banking Transactions in Islamic Jurisprudence, Abbas Ali Kashif al-Ghita, Kashif al-Ghita Foundation, Qom.
30. Minhaj al-Salihin, Sayyid Abu al-Qasim al-Musawi al-Khoei, al-Khoei Islamic Foundation.
31. A Brief Biography of Sheikh al-Fayyad, Shia Books Network, no edition or date.
32. The Economic System in Islam, Its Principles and Objectives, Ahmed Al-Assal, Fathi Abdul Karim, Wahba Library, Cairo, 1994.
33. Money and Banking, Mahmoud Hussein Al-Wadi, Hussein Muhammad Samhan and Suhail Ahmad Samhan, Dar Al-Masirah for Publishing and Distribution, Amman, 1st ed., 1431 AH - 2010 AD.
34. Agency in Sharia and Law, Muhammad Redha Abdul Jabbar Al-Ani,